Ο μύθος λέει πως ο τραγοπόδαρος θεός Πάνας γεννήθηκε κάπου βαθιά μέσα στα δάση της ορεινής Αρκαδίας. Η μητέρα του, η νύμφη του δάσους Καλλιστώ, αντικρίζοντας το παράξενο νεογέννητο τρομοκρατήθηκε και το εγκατέλειψε. Ο πατέρας του ο Ερμής, που όλα τα έβλεπε και όλα τα άκουγε, περιμάζεψε το παρατημένο βρέφος και το μετέφερε στον Όλυμπο όπου και οι δώδεκα θεοί (πάντες), ιδιαίτερα ο Διόνυσος, το υποδέχτηκαν με μεγάλο ενθουσιασμό. Εκεί, στη θεία κατοικία, το άγριο κι αλλόκοτο πλάσμα απέκτησε όνομα και αναγνωρίστηκε επίσημα ως θεός. Mε την επιστροφή του στην Αρκαδία έγινε ο προστάτης των βοσκών και των κοπαδιών τους - της πανίδας.
Στο δάσος, εκεί που αναπόφευκτα συναντάει κανείς τα ένστικτά του, εκεί όπου η φύση κυβερνά με τους δικούς της νόμους - σε αυτόν και μόνο τον τόπο - ο Πάνας μπορούσε να είναι ελεύθερος. Εκεί οι ορμές του, οι μελωδίες του, τα ξέφρενα παιχνίδια αλλά και η μοναχικότητά του είχαν τον χώρο να υπάρξουν και να συνυπάρξουν. Οι βοσκοί τον λάτρευαν, παρόλο που γνώριζαν την απρόβλεπτη και αντιφατική ιδιοσυγκρασία του. Πίστευαν μάλιστα πως όταν τα ζώα τους τρεπόντουσαν σε φυγή από ξαφνικό και ανεξήγητο φόβο ήταν επειδή είχε εμφανιστεί ο κρατερός θεός. Ένα φαινόμενο που ονόμασαν πανικό.
Όταν εμφανίζεται ο Πάνας με διάθεση να σπείρει τον πανικό όλα φαίνονται να γίνονται με τους δικούς του όρους. Έρχεται αιφνίδια και απροσκάλεστα, δεν δίνει εξηγήσεις, απλά αναδύεται με μια ορμή τόσο ισχυρή που είναι ικανή να τραντάξει αβάσταχτα το μέσα και το έξω οποιουδήποτε θνητού πλάσματος. Πρόκειται για μια εμπειρία τρομακτική και άσχημη σαν τη μορφή του θεού.
Αντίστοιχα η κρίση πανικού έρχεται να κλονίσει το προσωπικό μας οικοδόμημα ραγίζοντας το οικείο και διαγεγραμμένο πλαίσιο μέσα στο οποίο κινούμαστε και φέρνοντάς μας όντως πιο κοντά στη βαθύτερη έννοια του άσχημου, αυτού δηλαδή που στερείται σχήματος. Ό,τι μας πλαισιώνει αποδομείται: η λογική σκέψη, η ψυχραιμία, τα όρια. Ό,τι έχει ρυθμό και καθαρή πορεία γίνεται άρρυθμο και άναρχο: οι παλμοί, η αναπνοή, η πέψη.
Η σωματική και νοητική αυτή αποδιοργάνωση δεν αποτελεί άλλο παρά το σύμπτωμα μιας βαθιάς εσωτερικής σύγκρουσης. Σαν το μικρό θεϊκό βρέφος, κάπου μέσα μας υπάρχει κάτι εγκαταλελειμένο και παραμελημένο που διεκδικεί μια θέση στη ζωή μας. Προσπαθεί να ακουστεί, να σκαρφαλώσει στα ανώτερα στρώματα της συνείδησής μας και να μας μιλήσει. Όμως πολύ συχνά η ανάγκη μας για σταθερότητα και για τη γνώριμη όψη των πραγμάτων, αντιστέκεται σε αυτή την εσωτερική φωνή, εμποδίζοντάς την να ολοκληρώσει την πορεία της και να αρθρώσει το αίτημά της. Την κρατάει εξόριστη στο άγριο δάσος, τον ψυχικό τόπο του ασυνείδητου, και την αποσιωπά.
Συχνά αυτή η φωνή που προσπαθεί να αναδυθεί στην επιφάνεια σχετίζεται με παρελθοντικά τραυματικά βιώματα που έχουν αφεθεί για καιρό ανεπεξέργαστα και με αφορμή παροντικά ερεθίσματα να αφυπνούνται. Μπορεί να είναι μια εσωτερική διαμαρτυρία για το πώς έχουμε στήσει τη ζωή μας, τις προσδοκίες απέναντι στον εαυτό μας, τις σχέσεις μας με τους άλλους. Άλλες φορές ίσως να εκπροσωπεί τη φυσιολογική ανάγκη να πενθήσουμε κάποιον ή κάτι δικό μας, να αποχωριστούμε κάτι στο οποίο έχουμε επενδύσει και να περάσουμε σε κάτι καινούργιο, ακόμα άγνωστο. Συνήθως δυναμώνει ενόψει μιας περιόδου εσωτερικής και εξωτερικής αλλαγής, εξού και τις περισσότερες φορές η κρίση πανικού πρωτοεμφανίζεται στην εφηβική και νεανική ηλικία, τις κατεξοχήν μεταβατικές φάσεις ζωής.
Όσο αυτά τα ψυχικά μας κομμάτια καταπιέζονται και δεν βρίσκουν δίοδο έκφρασης τόσο το άγχος, η ψυχική και σωματική ένταση μεγαλώνουν. Το αποκορύφωμα της εσωτερικής αυτής κλιμάκωσης εκδηλώνεται και ταυτόχρονα εκτονώνεται μέσα από το φαινόμενο της κρίσης πανικού. Όσο το εσωτερικό κάλεσμα για αυτο-φροντίδα δεν εισακούγεται, τόσο μετατρέπεται σε εξωτερικό κάλεσμα για επείγουσα βοήθεια. Η “αναγκαία” αυτή έκρηξη συνήθως βιώνεται ως αδικαιολόγητη και ανεξήγητη ακριβώς γιατί η συνείδησή μας δεν έχει προλάβει να αντιληφθεί πλήρως τι την έχει προκαλέσει. Η συστηματική εμφάνισή της είναι ιδιαίτερα επώδυνη και συνήθως απαιτεί ειδική φαρμακευτική αγωγή. Ωστόσο αυτό από μόνο του δεν αρκεί για την ουσιαστική θεραπεία της, καθώς όσο η παρέμβαση περιορίζεται στο σύμπτωμα και η πηγή παραμένει ανεξερεύνητη, τόσο υπάρχει η πιθανότητα επανεμφάνισής της.
Μέσα από την ψυχοθεραπευτική διαδικασία μπορεί κανείς να νοηματοδοτήσει μια κρίση πανικού, να χτίσει μια γέφυρα με τις αποκλεισμένες του πτυχές που ζητάνε αναγνώριση και να δημιουργήσει έναν διάλογο μαζί τους. Καταφέρνοντας να τις αντικρίσει και να τις εμπεριέξει στο ψυχικό του τοπίο, όπως οι θεοί τον μικρό Πάνα, αυτές θα πάψουν να τον τρομοκρατούν.
Συνήθως η εμπειρία της κρίσης πανικού βιώνεται ως κάτι “έξω από εμάς”, στον πυρήνα της όμως πάντα κουβαλάει ένα νόημα βαθιά προσωπικό. Ενώ φέρνει μαζί της την αίσθηση του θανάτου, με τη σωστή επεξεργασία της μπορεί να μας φέρει πιο κοντά στην έννοια της ζωής. Δεν είναι τυχαίο εξάλλου ότι ο Πάνας στον μύθο της Ψυχής και του Έρωτα είναι αυτός που σώζει την Ψυχή από βέβαιο θάνατο όταν περιπλανιέται μόνη αναζητώντας τον αγαπημένο της. Δεν είναι τυχαίο που ο δύσμορφος θεός είναι παιδί της Καλλιστούς, δημιούργημα δηλαδή του κάλλους. Εξού και η επίμονη λατρεία του για την ομορφιά, τον έρωτα και την τέχνη. Η τέχνη κι η φιλοσοφία με τη σειρά τους έχουν εμπνευστεί αστείρευτα από αυτόν. Το όνομά του ξεπηδάει από την ρίζα Πα που σημαίνει περιποιούμαι, φυλάσσω και κατ’επέκταση από τη λέξη παν δηλαδή το σύνολο, το σύμπαν.
Σίγουρα χωρίς τον Πάνα, δεν θα υπήρχε ο φόβος.
Ωστόσο χωρίς αυτόν δεν θα υπήρχε τίποτα…
“…Σε σένα στηρίχτηκε το άπειρο πεδίο της γαίας, καθώς υποχωρεί το βαθύροο ύδωρ του ακάμαντου πόντου και ο Ωκεανός που ελίσσει τα ύδατά του γύρω από την γαία, και το αέριο μέρισμα της τροφής. Είσαι έναυσμα της ζωής και το όμμα του ελαφρότατου πυρός, πάνω από την κορυφή των πάντων. Γιατί βαίνουν τα θεία διακρινόμενα από τις δικές σου προσταγές. Αλλάζεις τις φύσεις των πάντων, βόσκοντας τη γενεά των ανθρώπων με τις δικές σου πρόνοιες, στον άπειρο Κόσμο..”
Απόσπασμα από τον Ορφικό Ύμνο Πανός
Πολύ ωραίο και διαφωτιστικό το άρθρο!
Είναι πολύ ενδιαφέρον και χρήσιμο αυτό που προκύπτει από την αποκωδικοποίηση του μύθου. Δηλαδή ότι κάτι θετικό βρίσκεται κάπου βαθιά μέσα στον πανικό, που μπορεί να οδηγήσει σε εξέλιξη ,όπως πολλές φορές συμβαίνει μέσα σε "αρνητικές" λέξεις να κρύβονται "θετικές" π.χ. κραυγή-αυγή...