Πολλές φορές αυτό που οδηγεί κάποιον στην ψυχοθεραπεία είναι μια αποτυχία. Για πολλούς η ίδια η έναρξη της ψυχοθεραπείας βιώνεται ως μια επιπλέον αποτυχία. Γίνεται ένα αμήχανο μυστικό ή αντιστρόφως εξιδανικεύεται και θεοποιείται μαζί με τον θεραπευτή, έτσι ώστε κανείς να μην έχει να πει τίποτα. Η σύγχρονη κοινωνική φαντασίωση που επικρατεί εξάλλου γύρω από το νόημα της ζωής συνοψίζεται σε μια λέξη: επιτυχία. Ατελείωτα εγχειρίδια υπόσχονται την κατάκτησή της. Οδηγίες, μυστικά και φίλτρα μαγικά σαν από θαύμα λειαίνουν τις αιχμηρές ρυτίδες της ζωής και εξασφαλίζουν μια θέση στον μικρό και εκλεκτό κύκλο αυτών που έχουν ευνοηθεί από τη θεά Τύχη.
Η νοηματοδότηση της λέξης “επιτυχία” φαίνεται να γίνεται ολοένα και πιο στενή και αποπροσωποποιημένη. Φαντάζει σαν ένα αυστηρά γραμμικό μονοπάτι που αναπόφευκτα ανταγωνίζεται τους δαιδαλώδεις ψυχικούς διαδρόμους του ανθρώπου από την αρχή κιόλας της ζωής του. Να ένα καλό παιδί που ήδη πριν ξεκινήσει το δημοτικό γνωρίζει να γράφει! Να ένας εξαιρετικός μαθητής που καταφέρνει ήδη από 10 ετών να ανταποκρίνεται σε δεκάδες δραστηριότητες, σχολικές και εξωσχολικές. Μια αθλήτρια-φαινόμενο που το εφηβικό της κορμί ποτέ δεν παρεκτρέπεται αλλά συντονίζεται άψογα με την άκαμπτη πειθαρχία της νίκης. Ένας δημοφιλής νέος που τον θαυμάζουν χιλιάδες ακόλουθοι και η ιδέα να τους απογοητεύσει μπορεί να τον συνθλίψει. Η επέκταση όλων αυτών στην ενήλικη ζωή είναι η βασανιστική διαδικασία μιας καταναγκαστικής εναρμόνισης με τις έκδηλες ή και ανείπωτες ευχές του οικογενειακού και κατ’επέκταση του κοινωνικού περίγυρου. Ή αντιστρόφως η ταύτιση με το αντίθετό τους. Εκεί όπου το να είναι κανείς ασυμβίβαστος γίνεται αυτοσκοπός. Και στις δύο περιπτώσεις βρίσκεται κανείς δέσμιος ενός ξένου σεναρίου ζωής.
Μέσα σε μια “τέλεια” οικογένεια συχνά υπάρχει ένα παιδί που καλείται ασυνείδητα να πραγματώσει την αποτυχία, την ανεπάρκεια και τη θνητότητα όλου του οικογενειακού πλέγματος. Γίνεται το “μαύρο πρόβατο”, ο “ταραξίας”, το “δύσκολο παιδί”. Είναι όντως δύσκολο να αναλαμβάνει κανείς τον ρόλο μιας υπαρξιακής υπενθύμισης. Σε άλλα παιδιά η αποτυχία είναι ένα απαγορευμένο προνόμιο γιατί είναι χαρισματικά και καλούνται να διαπρέψουν σε ό,τι κάνουν. Σαν να ξορκίζουν τον θάνατο και τα βουβά πένθη όλης της οικογένειας. Και τις περισσότερες φορές όταν ενηλικιώνονται δεν τολμούν να κάνουν τίποτα από φόβο ότι θα ματαιωθούν. Κάπως έτσι δημιουργούνται αιωνόβια γενεαλογικά δέντρα ανοιχτών πληγών που όσο αποσιωπούνται τόσο ανοίγουν από γενιά σε γενιά.
Η αποτυχία συχνά είναι ο μόνος τρόπος ψυχικής οριοθέτησης και απαγκίστρωσης από εξωτερικές πιέσεις, καθώς και από εξαρτητικούς εσωτερικούς δεσμούς. Δημιουργεί αναγκαστικά μια παύση, ένα κενό μέσα από τα άδυτα του οποίου μπορεί να ξεπηδήσει κάτι βαθιά προσωπικό. Ίσως αυτό που δυσκολεύεται κανείς να πράξει συνειδητά, αυτή η αναμέτρηση με το είδωλο του εαυτού του και η ρήξη με κάποιες του πτυχές, να έρχεται συχνά μέσα από την εμπειρία μιας αποτυχίας. Αν κάτι γίνεται σαφές μέσα σε κάθε ψυχοθεραπεία είναι πως χάνοντας τα βήματα βρίσκει κανείς τον δρόμο του. Δεν είναι τυχαίο πως το συλλογικό ασυνείδητο εκφράζεται μέσα από ιστορίες ηρώων και ηρωίδων που περνούν τη μια δοκιμασία μετά την άλλη, κινούμενοι σε ένα σπιράλ επιβίωσης και αναζήτησης νοήματος, που ενώ δίνει την αίσθηση ότι τους βγάζει από την πορεία τους στην ουσία τους ταξιδεύει όλο και πιο κοντά στον πυρήνα του εαυτού τους. Το έπος της Οδύσσειας δεν είναι άλλο από μια αλληλουχία αποτυχιών απαραίτητη για την αυτοπραγμάτωση του ήρωα; την επιστροφή στο νησί του, στον ψυχικό χώρο δηλαδή που εκπέμπει την ταυτότητα του.
Η Τύχη, η θεά Fortuna που ευνοεί και εξελίσσει, δεν είναι τα λιμνάζοντα νερά μα η θάλασσα και η φουρτούνα που ανακατεύει, συνδέει και αποσυνδέει. Κάτι που μαθαίνει κανείς τόσο από το σχολείο όσο και από το παιχνίδι. Τόσο από τη σύμπνοια με τις προσδοκίες των άλλων όσο κι από τη σύγκρουση μαζί τους. Τόσο από τη διανοητική καλλιέργεια όσο και από τη σωματικότητα. Σίγουρα όσο επικρατούσαν οι χειρωνακτικές εργασίες υπήρχε η βιωματική γνώση πως η αποτυχία είναι αναπόσπαστο κομμάτι της δημιουργίας. Η διαδρομή κατασκευής, τα ίχνη των αποτυχιών, καθώς και η προσπάθεια να ξεπεραστούν, εγγράφονταν τόσο στα έργα του τεχνίτη όσο και στο ίδιο του το σώμα και τον ψυχισμό. Αντίστοιχα τα παιδικά παιχνίδια αποτελούσαν το δημιούργημα της ένωσης του φαντασιακού και του σωματικού. Σήμερα που το σώμα ολοένα και απουσιάζει η πρόκληση είναι μεγαλύτερη και οι Σειρήνες τραγουδούν επίμονα “επιτυχία ή τίποτα”. Στο παράλληλο σύμπαν των μέσων κοινωνικής δικτύωσης μπορεί κανείς να χαθεί υπνωτισμένος από μια τέλεια ομορφιά και αφθονία παραμένοντας έτσι για πάντα στο νησί των Λωτοφάγων όπου όσο τρώει τόσο πιο άδειος νιώθει. Όσο ακόμα το σώμα συμμετέχει και η φαντασία δημιουργεί, τόσο μπορεί και επιβιώνει η παράξενη κάθαρση της αποτυχίας. Ίσως σήμερα, την εποχή όπου στέφεται βασίλισσα η συμπαγής και τέλεια ψηφιακή εικόνα, η αποτυχία να είναι πιο σημαντική από ποτέ. Ίσως να είναι ακριβώς ο τόπος όπου κρύβεται η πυξίδα που οδηγεί καθέναν στο νησί του.
Comments